Az-Zamaxshariy arablarga arab tilini o'rgatgan olim

Arablar o'zlari e'tirof etadi – agar xorazmlik az-Zamaxshariy bo'lmaganida ular o'z tilining qonun-qoidalarini to'liq bilolmagan bo'lardi

Bizning tarix deganda, ko'z oldimizda, avvalo, Amir Temur, Alisher Navoiy, Mirzo Ulug'bek, Imom Buxoriy, Imom Termiziy kabi buyuk ajdodlarimiz siymosi gavdalanadi. Yana qanchadan-qancha allomalarimiz bo'lganki, ularni har qancha faxr bilan eslasak, arziydi. Ko'hna Xorazm zaminida tavallud topgan, jahon fani va madaniyati rivojiga beqiyos hissa qo'shgan buyuk alloma Abulqosim az-Zamaxshariy ana shunday ulug' zotlardan biri bo'lgan.

1075 yil 19 martda Xorazmning Zamaxshar qishlog'ida dunyoga kelgan az-Zamaxshariy haqidagi ma'lumotlar asosan O'rta asr arab manbalarida ko'p keltiriladi. Tarixchilarning alloma haqida bildirgan ma'lumotlariga ko'ra, yoshligida yuz bergan baxtsiz hodisa tufayli uning bir oyog'ini kesib tashlashadi va butun umri davomida yog'och oyoqda yuradi.

O'zA xabariga ko'ra, bu iztirobli voqea sababmi yoki o'z tabiati shunday bo'lganmi – har holda az-Zamaxshariy bolalikdan ilmga chanqoq edi. Ilm-fanning turli sohalari bilan qiziqib, tengdoshlari orasida zo'r iste'dodini namoyon qildi. U madrasada o'qitiladigan fanlarni puxta egallashga kirishdi. Ayniqsa, arab tilshunosligi va grammatikasiga oid asarlar az-Zamaxshariy faoliyatida muhim o'rin egallaydi.

Olim besh yil Makkada yashab, arab tili grammatikasi va lug'atini hamda mahalliy qabilalarning sheva va urf-odatlarini chuqur o'rgandi. Ko'plab asarlar yozdi. Shulardan biri arab tili grammatikasiga oid “Al-Mufassal fin-nahv” (1121 yil) asaridir. Bu ish arab tilini o'rganishda yirik qo'llanma sifatida shuhrat topgan asarlardan hisoblanadi.

Shuningdek, olimning «Muqaddamat al-adab», “Javohirul-lug'a”, «Al-Mufassal», «Asos al-balog'a», “Al-Asmo fil-lug'a” kabi yirik asarlari dunyo ilm ahli orasida g'oyat qadrlanadi.

Arablar o'zlari e'tirof etadi – agar xorazmlik az-Zamaxshariy bo'lmaganida ular o'z tilining qonun-qoidalarini to'liq bilolmagan bo'lardi. Makkada yashagan davrida az-Zamaxshariy aksar vaqtini Ka'bada o'tkazgan. O'shanda u doimo she'riyat ixlosmandlari, tolibi ilm vakillari, muxlis va shogirdlar qurshovida bo'lgan. Ko'pchilik undan saboq olgani e'tirof etilgan.

O'z davrida allomani yaxshi taniganlar hurmat yuzasidan uni “Ustoz ud-dunya” (“Butun dunyoning ustozi”), “Ustoz ul-arab val-ajam” (“Arablar va arab bo'lmaganlarning ustozi”), “Jorulloh” (“Allohning qo'shnisi”), “Faxru Xvarazm” (“Xorazm faxri”) deya atashgan.

facebook.com